Σενέκας, Λεύκιος Ανναίος

(Lucius Annaeus Seneca). Λατίνος φιλόσοφος και συγγραφέας (Κόρδοβα περ. 4 αι. π.Χ. - Ρώμη 65 μ.Χ.). Γιος του ρήτορα Σενέκα του Πρεσβυτέρου, αφού έζησε αρκετό καιρό στην Αίγυπτο, μπήκε στην αυλή του Καλιγούλα, ανέλαβε αξιώματα και παράλληλα ασκούσε το δικηγορικό επάγγελμα. Το 39 μ.Χ. ένας λόγος του προκάλεσε την οργή του αυτοκράτορα, ο Σ. όμως κατόρθωσε να αποφύγει τη θανατική ποινή. Το 41, όταν ανέβηκε στο θρόνο ο Κλαύδιος, αναμείχθηκε σε μια δίκη και εξορίστηκε στην Κορσική, όπου έζησε οχτώ χρόνια. Στην περίοδο της εξορίας, εκτός από τα Περί οργής και Περί Προνοίας ανήκουν δυο Παρηγοριές, από τις οποίες η μία απευθύνεται στη μητέρα του Ελβία και η άλλη στον Πολύβιο, απελεύθερο του Κλαύδιου. Στη νεανική του ηλικία ανήκουν εξάλλου πιθανότατα η Παρηγορία στη Μαρκία, κόρη του ιστορικού Κρεμούτιου, Κόρδου. Το 49 μ.Χ., μετά τον θάνατο της Μεσσαλίνας, η αυτοκράτειρα Αγριππίνα κάλεσε τον Σ. στη Ρώμη και του ανάθεσε την ανατροφή του γιου της Νέρωνα. Όταν πέθανε ο Κλαύδιος, ο Σ. εξύβρισε τη μνήμη του με τον Ύμνο στο θάνατο του Κλαύδιου, σατιρικό λίβελο που είναι περισσότερο γνωστός με τον ελληνικό τίτλο Αποκολοκύνθωσις. Εμπνευστής της πολιτικής του Νέρωνα, αγωνίστηκε μυστικά μαζί με την Αγριππίνα και τον Αφράνο Βούρρο για την κατάκτηση της ψυχής του ηγεμόνα. Στο Νέρωνα αφιέρωσε το De clementia και στον Εβούτιο Λιβεράλη το De benefιciis. Στην ίδια περίοδο ανήκουν το De vita beata και τα μικρά έργα De constantia sapientis, De tranquillitante animi, De otio και, ίσως, το De brevitate vitae. Όταν ο Νέρων εκδηλώθηκε καθαρά ως αιμοσταγής τύραννος, ο Σ. έμεινε μόνος πλάι στον αυτοκράτορα, αντιλήφθηκε όμως τον κίνδυνο και αποσύρθηκε (62 μ.Χ.) από τη δημόσια ζωή για να αφοσιωθεί στη συγγραφή των Φυσικών ζητημάτων, όπου συνοψίζει τις επιστημονικές μελέτες του, και των τραγωδιών Hercules furens, Troades, Phoenissae, Medea, Phaedra, Oedipus, Agamemnon, Thyestes, Hercules Oetaeus, καθώς και των Επιστολών (Epistulae) προς τον Λουκίλιο, που είναι το αριστούργημα του και τελευταία έκφραση της ειδωλολατρικής σοφίας. Μετά την αποκάλυψη της συνωμοσίας του Πίσωνα, ο Σ., που ασφαλώς είχε αναμειχθεί σ’ αυτήν μαζί με τον ανιψιό του Λουκανό και τον Πετρώνιο, καταδικάστηκε σε θάνατο. Σύμφωνα με τα προστάγματα του στωικισμού και τη θεατρικότητα των ηρώων των τραγωδιών του, αυτοκτόνησε. Στο φιλοσοφικό πεδίο, ο Σ. υπέστη κυρίως την επίδραση του νεοπυθαγορισμού και του στωικισμού, στον οποίο έμεινε πάντα πιστός, για να αναδειχτεί σ’ έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ρωμαϊκού στωικισμού, που χαρακτηρίζεται από τη σαφή υπεροχή των ηθικών προβλημάτων (με καταφανή επανάληψη των δογμάτων των κυνικών) και από τον παραμερισμό της βίαιης αντιδικίας με τον επικουρισμό. Ο Σ., πραγματικά, αποκάλυψε για πρώτη φορά τις συγγένειες μεταξύ της επικουρικής αταραξίας και της στωικής απάθειας, και όλη η διδασκαλία του εμπνέεται από την ευγένεια και τη γενναιοφροσύνη, από την ιδέα ενός κοινού «ανθρώπινου δικαίου», από το οποίο δεν αποκλείονται ούτε οι δούλοι. Ο ίδιος ηθικός κόσμος υπάρχει και στις τραγωδίες του, οι οποίες προορίζονταν για διάβασμα και οι οποίες θαυμάστηκαν πολύ και βρήκαν πολλούς μιμητές, ιδιαίτερα στο ελισαβετιανό θέατρο. Στις παλαιότερες (Hercules furens, Oedipus, Agamemnon) υπερισχύει η επίδραση του Αισχύλου και του Σοφοκλή, ενώ στις άλλες του Ευριπίδη, και η τραγική κορύφωση συντελείται με το ξέσπασμα των παθών, που συσκοτίζουν και ταράζουν τη φρόνηση. Είναι καταφανής η αγάπη προς τα άγρια θέματα και τις μακάβριες περιγραφές, καθώς και η προτίμηση για το πομπώδες και μεγαλόστομο ύφος. Η αντίθεση μεταξύ των ιδεών που διακηρύσσει ο Σ. στα γραφτά του και των έργων του ως αυλικού είναι έντονη, ακόμα και αν δεχτούμε ως υπερβολικά αυστηρή την κρίση του Τακίτου, που τον κατηγορεί για ύπουλη διπροσωπία και ανεκτικότητα. Τα έργα του, αντίθετα, μαρτυρούν μεγάλο ηθικό ύψος, κοινωνικό αίσθημα που βλέπει τα προβλήματα των ταπεινών, περισυλλογή και θρησκευτική αντίληψη της ψυχικής ζωής, εμπνεόμενη από μια άκαμπτη αίσθηση του καθήκοντος και συχνά συνοδευόμενη από την αντίληψη μιας θείας πρόνοιας, στην οποία ακριβώς διαφαίνονται οι επαφές του Σ. με το χριστιανικό κήρυγμα, ώστε να γίνει μάλιστα λόγος και περί αλληλογραφίας του με τον απόστολο Παύλο. Ως συγγραφέας ο Σ. συνεχίζει την ασιανή ρητορική, αλλά είναι υπερβολικά νεωτεριστής στην επιγραμματική δύναμη των προτάσεων του και στην ευκαμψία της διατύπωσης τους. Ο Σενέκας, όπως εικονίζεται σε ισπανική μικρογραφία του 14ου αι. από κώδικα του έργου του «Περί οργής» (Αρχείο Αραγονίας, Βαρκελώνη).